Quảng Ngãi được xem là “kho báu dưới đáy biển” của Việt Nam nhờ sở hữu nhiều xác tàu cổ đắm chứa đầy hiện vật giá trị. Khu vực biển Bình Châu – Đông Sơn – Vạn Tường từng là một thương cảng sầm uất, giữ vai trò trung chuyển hàng hóa quan trọng trên tuyến giao thương biển Đông, thuộc “con đường tơ lụa trên biển”.

Lịch sử thương cảng và những xác tàu cổ

Từ trước thế kỷ XIII, khu vực này đã đón nhiều thương thuyền chở gốm sứ, hàng hóa quý hiếm từ Trung Quốc, Đông Nam Á và các vùng lân cận. Qua thời gian, bão tố, hỏa hoạn hoặc cướp biển khiến nhiều tàu bị đắm, trở thành “nghĩa địa tàu cổ” dưới lòng biển Quảng Ngãi.

Đến nay, ít nhất 11 xác tàu cổ đã được phát hiện, một số con tàu có niên đại từ thế kỷ XI-XII, số khác thuộc thế kỷ XVII. Khảo cổ học dưới nước cho thấy hàng hóa chủ yếu là gốm sứ tinh xảo, nhiều món còn nguyên vẹn và mang giá trị văn hóa – lịch sử đặc biệt.

Những phát hiện tình cờ của ngư dân

Ngư dân Quảng Ngãi, đặc biệt ở vùng biển Bình Châu và Vạn Tường, thường phát hiện các mảnh gốm, sứ hoặc cổ vật trôi dạt sau bão. Một số người may mắn tìm thấy cả những hiện vật quý hiếm, như trường hợp ông Dương Đình Lục, người phát hiện tượng thần khỉ Hanuman bằng đá sa thạch vào năm 2021.

Bức tượng cao 84cm, nặng 150kg, có niên đại thế kỷ XI-XII, được xác định là hiện vật văn hóa Chăm Pa. Sau thời gian bảo quản tại nhà, ông Lục đã bàn giao cho Bảo tàng tổng hợp Quảng Ngãi để lưu giữ và nghiên cứu.

Nguyên nhân cổ vật liên tục xuất hiện

• Sóng biển và bão tố làm lộ ra hàng hóa từ xác tàu bị chôn vùi trong cát.

• Hoạt động khai thác hải sản, lặn bắt cá giúp ngư dân dễ dàng phát hiện hiện vật.

• Khu vực từng là trung tâm giao thương lớn, nơi hội tụ nhiều tàu buôn quốc tế qua lại trong hàng trăm năm.

Giá trị văn hóa và bảo tồn

Các hiện vật vớt được không chỉ mang giá trị khảo cổ mà còn chứng minh sự sầm uất của thương cảng cổ Bình Châu trên “con đường tơ lụa trên biển”. Hiện, nhiều cổ vật được trưng bày tại Bảo tàng tổng hợp Quảng Ngãi và Trung tâm phát huy giá trị di sản văn hóa đa năng Quảng Ngãi, góp phần quảng bá di sản biển đảo của tỉnh.

Việc ngư dân phát hiện cổ vật là cơ hội lớn để nghiên cứu lịch sử, nhưng cũng đặt ra yêu cầu quản lý chặt chẽ và tránh thất thoát di sản quốc gia. Chính quyền địa phương luôn vận động người dân bàn giao hiện vật để phục vụ công tác bảo tồn và trưng bày lâu dài.